SSRİ Nazirlər Sovetinin 1948-ci il 10 mart tarixli 754 nömrəli fərmanı İosif Stalin və Anastas Mikoyanın təşəbbüsü idi.
10 mart 1948-ci il. SSRİ Nazirlər Soveti, Moskva, Kreml. “Kolxozçu və başqa azərbaycanlı əhalinin Ermənistan SSR-dən Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi tədbirləri haqqında” 1948-ci il 10 mart tarixli 754 nömrəli SSRİ Nazirlər Sovetinin Fərmanı.
Yəqin ki, azərbaycanlıların deportasiyası haqqında ilk Fərman beynəlxalq erməni terror təşkilatı “Daşnaksütyun”un liderlərini tam qane etmədi.
Sənədin ikinci layihəsini də A.Mikoyan hazırlayıb və şəxsən İ.Stalin imzalayıb. Erməni tərəfdən azərbaycanlıların deportasiyası əməliyyatına əvvəllər Azərbaycanın NKVD sistemində çalışmış general-mayor Qriqoryan rəhbərlik edirdi.
“Daşnaksütyun” erməni terror təşkilatının quraşdırılmasını həyata keçirən və eyni zamanda “sədaqətli kommunist” olmaqla, hətta Bakıda da general Qriqoryan çoxsaylı “xalq düşmənləri” siyahıları tərtib edib, onlara əsasən on minlərlə etnik azərbaycanlı var. ilk növbədə ziyalıların nümayəndələri edam edilərək ağır işlərə sürgün edildi.
Xarakterik odur ki, azərbaycanlıların öz torpaqlarından kütləvi surətdə çıxarılmasını təşkil etməyi A.Mikoyanın həvalə etdiyi “Daşnaksütyun” terror təşkilatının qərarlarına şübhəsiz tabe olan bu şəxs idi. Azərbaycan tərəfdən deportasiya edilənlərin yerləşdirilməsi məsələlərinə Respublika Nazirlər Sovetinin yüksək vəzifəli şəxsləri, A.Mikoyanın silahdaşları, etnik ermənilər N.Brutents və R.Sevumyan rəhbərlik edirdi…
Deportasiya faktları sübut edir: 1948-ci ildə – 24.631, 1949-cu ildə – 54.373, 1950-ci ildə – 65.650 azərbaycanlı Ermənistandan öz doğma yurdlarından zorla qovulub. Həmin illərin sənədləri və şahidlərin ifadələri insanlara qarşı qeyri-insani rəftarın çoxsaylı dəhşətli nümunələrini qoruyub saxlamışdır.
Belə ki, məsələn, 1949-cu ilin dekabrında Ermənistan SSR-in Noyemberyan rayonunun azərbaycanlıların Ləmbeli kəndinə erməni polis bölmələri ilə birlikdə yüzə yaxın maşın gəldi. Repressiya təhlükəsi altında kəndin bütün sakinləri öz evlərindən köçürüldü. Polis forması geyinmiş erməni terrorçularının apardıqları etnik təmizləmə nəticəsində 2 azərbaycanlı qadın, 2 uşaq və 1 kişi döyülərək həlak olub. Bir neçə onlarla ağır yaralı xəstəxanaya yerləşdirmə zərurəti bəhanəsi ilə naməlum istiqamətə aparılıb. 1950-ci ilin noyabrında azərbaycanlılar ölüm təhlükəsi ilə Cul, Gömür, Safoylu kəndlərindən qovulmuşlar.
16 yaşlı qadın və bir neçə azyaşlı azərbaycanlı uşaq qar fırtınasına düşərək Zar kəndinə çatmamış ölüb.
