Azərbaycan tarixi hələ tam araşdırılmamış sənədlərin ardında gizli qalan hekayələrlə doludur. Bir çox tarix səhifələri, çox vaxt, bizə quru faktlar və hadisələr kimi təqdim edilir, ancaq hər bir sənədin, hər bir xronikanın arxasında insan taleləri, dram və qəhrəmanlar gizlənir.
Hər kəsin öz tarixini öyrənməsinin önəmliyini vurğulayaraq, tarixi sənədlərin dərinliyinə dalmağın, onların ardında gizlənən hikayələri kəşf etməyin həm maraqlı, həm də özümüzü daha yaxşı tanımağımıza kömək edən bir yol olduğunu söyləmək gərəkdir.
Bu sənədlər, bizə keçmişin qapılarını açan bir açar kimi xidmət edir. Onların hər biri, bizim üçün yalnız tarixi faktlar deyil, həm də atalarımızın, qəhrəmanlarımızın və mədəniyyətimizin yaşadığı dövrlərin canlı şahidləridir. Yada salaq ki, tariximizi öyrənməklə, özümüzü və mədəniyyətimizi daha yaxşı anlayırıq. Tarixi sənədlər, bizim keçmişimizə işıq tutan, gələcəyimizi formalaşdıran qiymətli mənbələrdir.
1. Qıpçaq Türklərinin Məktubları
Qıpçaq türkləri ilə bağlı tarixi sənədlər, özəlliklə onların Avropa krallıqları ilə yazışmaları, bizə Orta Əsrlərin siyasi münasibətləri haqqında qiymətli məlumatlar verir. Məsələn, Qıpçaq xanı Jebenin Vatikanla məktublaşması, həm diplomatik bacarığın, həm də o dövrün beynəlxalq əlaqələrinin dərinliyini göstərir.
2. Şirvanşahların Fərmanları
Şirvanşahlar dövrünün fərmanları isə bizə həmin dövrün iqtisadi və mədəni həyatı ilə bağlı məlumat verir. Bu sənədlərdə, Şirvanşahların dövlət idarəçiliyindəki ustalığı, ticarət yollarının qorunması və mədəni inkişaf siyasəti əks olunur.
3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Sənədləri
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, qısa ömrünə baxmayaraq, bir çox tarixi qərarlar qəbul etmişdir. Bu sənədlər, müstəqilliyin qazanılması və dövlət quruculuğunun ilk addımları haqqında dəyərli məlumatlar təqdim edir.
4. Gəncə Xronikaları
Gəncənin tarixi xronikaları, bu şəhərin zəngin mədəni və tarixi mirasını əks etdirir. Bu xronikalar, şəhərin tarixi hadisələrindən, mədəni inkişaflarından və önəmli şəxsiyyətlərinin həyatından bəhs edir.
5. Alovlu Qarabağ Məktubları
Qarabağın tarixi məktubları, xüsusilə 19-cu əsrin sonlarına doğru yazılanlar, bu bölgənin siyasi və mədəni tarixinə dərin bir baxış təqdim edir. Bu məktublar, Qarabağın Azərbaycanın mədəni və siyasi tarixindəki önəmini və həmçinin bu bölgənin yaşadığı çətinlikləri və mübarizələri əks etdirir.
6. Nizami Gəncəvinin Əsərləri
Nizami Gəncəvi, Azərbaycan ədəbiyyatının incilərindən biridir. Onun əsərləri, yalnız şeir və ədəbiyyatın gözəlliyini deyil, həm də dövrünün sosial və mədəni realitilərini əks etdirir. Nizami’nin “Xəmsə”si, öz dərin fəlsəfi məzmunu və insan mənəviyyatına dair düşüncələri ilə bizə tarixi bir perspektivdən baxmağa kömək edir.
7. Azərbaycanın Müstəqillik Bəyannaməsi
Azərbaycanın Müstəqillik Bəyannaməsi, 1991-ci ildə qəbul edilmişdir və müstəqil bir dövlət kimi Azərbaycanın yenidən doğulmasının simvoludur. Bu sənəd, Azərbaycan xalqının azadlıq və müstəqillik arzusunun ifadəsi olaraq tarixdə özünə xüsusi bir yer tutur.
8. Atabəy Eyyubilərin Yaradıcılığı
Bu dövr, Orta Əsrlərdə Azərbaycanda Atabəylik dövlətinin yüksəlişinə şahid olmuşdur. Eyyubi dövründə Atabəylər, siyasi və mədəni həyatda mühüm rol oynamış, ədəbiyyat, sənət və mimarlıqda yeniliklərə yol açmışdır. Bu dövrün yaradıcılığı, Azərbaycan tarixinin mədəniyyət və sənətini zənginləşdirmişdir.
9. Safavilər Dövrünün Fərmanları
Safavilər İmperiyası, Azərbaycan və İranı əhatə edən güclü bir dövlət idi. Bu dövrün fərmanları, həmin zamanın siyasi, iqtisadi və sosial quruluşunu əks etdirir. Fərmanlar, həmçinin dövlət idarəçiliyi, vergi siyasəti və yerli idarəetmə üsulları haqqında dəyərli məlumatlar verir.
10. Qarabağ Xanlığının Tarixi
Qarabağ Xanlığı, 18-ci və 19-cu əsrlərdə Azərbaycanın mühüm siyasi və mədəni mərkəzlərindən biri olmuşdur. Bu dövrün tarixi, siyasi quruluşu, iqtisadi inkişafı və mədəni həyatı haqqında məlumat verir və bölgənin zəngin tarixini əks etdirir.
11. Azərbaycan SSR-in Qanunları (1920-ci illər)
Azərbaycanın Sovetləşməsi dövründə qəbul edilmiş qanunlar, yeni yaradılmış Sovet hakimiyyətinin strukturunu və siyasətini əks etdirir. Bu qanunlar, dövlət idarəçiliyi, iqtisadi islahatlar və sosial dəyişikliklərə işıq tutur.
12. 20-ci Əsr Azərbaycan Ədəbiyyatı
20-ci əsr Azərbaycan ədəbiyyatı, müasir mədəniyyət və cəmiyyət həyatını əks etdirən əsas ədəbi cərəyanlarla zəngindir. Bu dövrün ədəbiyyatı, milli kimlik, tarixi hadisələr və sosial məsələlər üzərində diqqət mərkəzində olmuşdur.
Son Söz
Tarixi sənədlərin arxasındakı hikayələr, bizim mədəni və milli kimliyimizi daha dərin anlamağımıza kömək edir. Onlarla tanış olmaq, keçmişin səslərini, hisslərini və arzularını eşitməyimizə imkan verir. Bu səyahət, bizim üçün yalnız keçmişi öyrənmək deyil, həm də gələcəyə daha aydın və məqsədyönlü baxmaq üçün bir vasitədir.
